سخنی در اصول تربیت فرزندان و رعایت حجاب دختران
سخنی در اصول .... رعایت حجاب دختران
چکار کنیم دخترانمان حجاب را رعایت کنند؟!....
امروزه دغدغه‌مندی خانواده ها به تربیت صحیح فرزندان و از جمله مادران نسبت به مسئله حجاب دخترانشان بیش از گذشته است؛ چراکه عوامل بازدارنده دختران از رعایت حجاب و حفظ حیا و عفت در جامعه بسیار افزون گشته و همین امر موجبات نگرانی‌های متعددی را برای والدین به ویژه مادران فراهم آورده است. دوران نوجوانی یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی انسان است. تغییرات جسمی و روحی متعددی در این دوران ایجاد می‌شود که عدم توجه به آن‌ها نوجوان را با خانواده و جامعه دچار مشکل خواهد کرد؛ بنابراین لازم است تا والدین با مدیریت صحیح رفتاری، به نوجوان خویش کمک کنند تا این بحران را به‌آسانی پشت سر بگذارد.
گفتنی است که در بحث تربیت فرزند همه چیز از خود انسان شروع می‌شود. اگر ما به عنوان پدر و مادر بر مبنای آموزه‌های دینی عمل نماییم، قادر خواهیم بود فرزندان معتقدی تربیت کنیم. آنچه در رابطه با اصول تربیتی و به‌عنوان یک قانون کلی ذکر می‌شود این است که درخت تربیت ریشه‌اش در خانواده تثبیت و تقویت می‌شود و اگر ریشه محکم باشد آفت‌ها نمی‌توانند اصل درخت را نابود کنند.
البته توجه به اصولی که در ادامه ذکر می‌شود می‌تواند امر تربیت صحیح دینی و معنوی فرزندانمان را تسهیل نماید:
اصل قانون‌گرایی
وقتی بخواهیم امر مهمی را در خانواده دنبال کنیم باید آن را به شکل قانون دربیاوریم؛ مثلاً برای بچه‌ها قانون بگذاریم که قبل و بعد از غذا دستانشان را بشویند و یا حتماً هر شب مسواک بزنند. شما نیز لازم است برای دخترتان تبیین کنید که برخی قوانین، جزء قوانین دینی بوده و بر ما لازم است آن را به‌جا آوریم. در این شرایط، به فرض اگر دختر مان بخواهند حتی به‌جای چادر، مانتو بپوشند می‌توانیم چنین قانونی را تنظیم کنید که پوشیدن مانتوی کوتاه یا تنگ ممنوع است.
اصل نظارت
متأسفانه برخی از والدین، ناظر بر اعمال فرزندان خود نیستند درحالی‌که توصیه می‌شود والدین ناظر رفتارهای فرزند خود بوده و با تذکر، همواره وظایف دینی آن‌ها را یادآور شوند تا وجوب آن کم‌کم برای آن‌ها جا بیفتد. ما نیز با تذکرهای کم اما مداوم و همیشگی به دخترمان این اصل را در زندگی خود پیاده کنیم.
اصل محبت و مهربانی
یکی از توصیه‌های مهم دیگر این است که فرزند ما از طریق محبت قطعاً به سمت اعمال عبادی روی خواهد آورد. بذل محبت و مهربانی در طول روز اشتیاق فرزند را برای شنیدن و تبعیت از سخنانمان بالا می‌برد. بچه‌هایی که به والدینشان علاقه بیشتری دارند تابع‌تر خواهند بود.
اصل پرهیز از خشونت در تربیت
مطمئناً استفاده از خشونت و اجبار در تربیت، تأثیر منفی دارد و ما هرگز از طریق بدخلقی و دعوا و داد و فریاد و اِعمال روش‌های خشک و مستبدانه نمی‌توانیم دخترمان را وادار به حجاب نماییم.
اصل دقت در معاشرت فرزندان
با توجه به تأثیر عوامل بیرونی بر رفتار فرزندان، تلاش نمایید که در انتخاب مربی و معلم و دوستان دخترتان دقت لازم را به خرج داده و خود نیز با خانواده‌هایی که نسبت به امور اعتقادی حساس‌اند و به ارزش‌های دینی اهمیت می‌دهند رابطه برقرار نماییم.
اصل حضور در جمع‌های مذهبی
شرکت در مجالس معنوی و مذهبی، رفتن به مساجد و شرکت در نماز جمعه و جماعت و به‌طورکلی قرار دادن دخترتان در جو معنوی می‌تواند عامل مؤثر دیگری در تشویق ایشان به حجاب باشد.
اصل آگاهی و پیشنهاد مطالعه
می‌توانیم کتاب‌هایی با موضوع حجاب تهیه‌کرده و خواندن آن‌ها را به دخترمان پیشنهاد دهیم. با او وارد یک بحث علمی و منطقی شویم و اجازه دهیم نظراتش را در امنیت کامل بیان کند.
اصل ریشه‌یابی مشکلات
مقطع نوجوانی، مقطعی بحرانی و حساس است. از طرفی تبلیغات دشمن در فضای مجازی و همچنین وجود دوستان ناباب در فضای حقیقی می‌تواند در تزلزل اعتقاد نوجوانان مؤثر باشد. گاهی نیز فرزندان ما شبهاتی نسبت به امور دینی دارند و والدین نسبت به پیدا کردن راهی برای پاسخ دادن به شبهات نوجوانان سهل‌انگاری می‌کنند و همین شبهات، شک و تردیدها را ایجاد نموده و بچه‌ها را از امور عبادی دور می‌کند. گاهی برخوردهای بد والدین نسبت به مسئله حجاب باعث می‌شود که نوجوانان دختر به لجبازی رو آورده و حجاب را کنار بگذارند. پس با پیدا کردن ریشه، سعی در حل معضل داشته باشید.
اصل عمل‌گرایی در تربیت
در امر تربیت دینی اگر قرار باشد آموزه‌های اسلامی را به فرزندمان آموزش دهیم اما خودمان اهل عمل نباشیم به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید. در روایت آمده است: «قالَ ابوعبدالله علیهالسلام: «أَنَّهُ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً قَالَ النَّاسُ کیفَ نَقِی أَنْفُسَنَا وَ أَهْلِینَا قَالَ اعْمَلُوا الْخَیرَ وَ ذَکرُوا بِهِ أَهْلِیکمْ وَ أَدِّبُوهُمْ عَلَی طَاعَهِ اللَّهِ»؛(۱) امام صادق علیهالسلام فرمودند: وقتی آیه أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً ؛ نازل شد، مردم از پیامبر صلی‌الله پرسیدند، ما چگونه خود و خانواده‌مان را از آتش حفظ نماییم؟ پیامبر پاسخ دادند: کارهای خوب و خیر انجام دهید و به خانواده‌تان هم تذکر دهید، آن‌ها را بر طاعت دستورات خدا تربیت نمایید». اگر ما خودمان مقید به رعایت حجاب هستیم و الحمدالله در این زمینه مشکلی نداریم؛ درعین‌حال تلاش کنیم که به عقیده خود پایبند بمانیم و ازاین جهت بهانه ای به دست دخترمان ندهیم.
اصل تبیین اثرات گناهان
یکی از اصول تربیتی و اخلاقی در خانواده، توجه دادن نوجوانان به اثرات نامطلوب گناهان است. تعیین خط قرمزها، تبیین تأثیرات گناه و بیان فلسفه حجاب متناسب بافهم فرزندتان می‌تواند عامل مهمی در تغییر رویه او باشد. در فهم فلسفه حجاب، فرزندمان را یاری کنیم و البته قبل از آن میزان اطلاعات و آگاهی‌های خود را در این زمینه بالا ببریم.
اصل تشویق عمل
تکرار و تداوم عمل ازجمله فواید تشویق است. گاهی لازم است دخترمان را بابت حجابی که رعایت می‌کند مورد تشویق قرار دهیم.
اصل تعادل در توبیخ و محبت
توجه بیش‌ازحد به فرزند را کنار گذاشته و از بی‌توجهی به او نیز اجتناب نماییم. رعایت اصل تعادل در محبت ورزی به دخترمان برای رعایت حجاب یا توبیخ او برای عدم رعایتش باید مدنظر قرار گیرد.
اصل هماهنگی والدین در تربیت
روش تربیتی مادر و پدر باید یکسان و مشابه باشد؛ بنابراین در این جریان از مشارکت همسر خود بهره برده و سعی کنید تا با همیاری ایشان تربیت دینی فرزند خود را تثبیت نمایید. اینکه به فرض، شما او را به رعایت حجاب دعوت کنید، اما پدرشان نسبت به این مسئله بی‌توجه باشند مانع بزرگی دررسیدن به هدف است.
اصل تقویت رابطه کلامی
برقراری گفتگو و دیالوگ دوستانه بین ما و دخترمان و پایبندی به تمام قواعد و اصول یک گفتگوی صحیح همچون عدم قضاوت عجولانه، پرهیز از شتاب‌زدگی، پرهیز از تعصب، خوب شنیدن و خوب توجه کردن به گفته‌ها می‌تواند آغازگر یک ارتباط صمیمانه و تبعیت فرزندتان از شما باشد. در نظر گرفتن دقایقی از روز برای گفتگو بین شما و دخترتان می‌تواند در این میان کمک بزرگی به‌حساب آید. مهم‌ترین چیزی که فرزندان ما بدان نیازمندند آرامش است و آرامش حاصل پیوند و ارتباط عاطفی است. وقتی آرامش فراهم شود بستر تعبّد و بندگی نیز فراهم می‌گردد.
اصل تدریج در تغییرو هدایت
از دیگر روش‌های مؤثر در نهی از منکر ارشاد تدریجی است؛ یعنی توقع نداشته باشیم که یک شبه دخترانمان تغییر کنند، بلکه باید به‌تدریج زمینه را برای تغییر ایشان فراهم نماییم.
اصل استفاده از ابزار دعا
ازجمله لوازم معنوی در تربیت فرزند دعا نمودن والدین برای فرزندان است که نباید مورد غفلت قرار گیرد.
اصل زمان‌شناس بودن
موضوع کم‌حجابی دخترمان را به موضوع چالشی و بحث و درگیری تبدیل نکنیم. تا وقتی ما بخواهیم پشت سر هم تذکر دهیم و نسبت به کم‌حجابی او اعتراض کنیم او هم حالت تدافعی می‌گیرد و لجبازی می‌کند، پس تذکرات را به زمانی مناسب اختصاص دهیم.
اصل تمرکز بر خوبی‌ها
بر نقاط مثبت رفتاری دخترمان تمرکز کنیم و آن‌ها را پررنگ نماییم؛ یعنی اگر ویژگی‌های خوب رفتاری دارد، دائماً از آن ویژگی‌ها تعریف و تمجید نماییم.
اصل مدارا کردن
دقت کنیم که امر به معروف و نهی از منکر نوجوانان حتماً باید با چاشنی مدارا و انعطاف پذیری همراه باشد.
اصل خلاق بودن
دختران مخصوصاً در سن نوجوانی مجذوب جذابیت‌های گوناگون در پوشش و آرایش می‌شوند؛ بنابراین اگر می خواهیم فرزندانمان محجبه باشند از خلاقیت‌ها و جذابیت‌های متعدد و متنوع در انتخاب لباس و نوع پوشش برای ایشان بهره ببریم تا محجبه بودن را مساوی با عدم زیبایی تصور نکنند.
اصل حفظ کرامت انسانی
تربیت به کرامت گره خورده است و تا حس کرامت در وجود انسان ایجاد نگردد، تربیتش ممکن نخواهد بود. وقتی انسان از طریق واژه‌های مملو از عشق و عاطفه با فرزند خویش صحبت کند، موقع خطاب کردن او از برترین الفاظ بهره ببرد و یا هنگامی‌که شاهد رفتار مثبتی از فرزند خود بود لب به تحسین او گشاید، حس مورد پذیرش قرار گرفتن را در وجود او اقناع می‌سازد. تأثیر تکریم رفتاری نیز به همین ترتیب تا ابد در ذهن فرزند باقی می‌ماند. وجود مقدس پیامبر اسلام وقتی دخترشان حضرت زهرا سلام‌الله علیها را می‌دیدند می‌فرمودند من بوی بهشت را از فاطمه استشمام می‌کنم. اوج محبت و تکریم فرزند را در این کلام نورانی می‌توان به وضوح دید. در روایتی نیز پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و اله می‌فرمایند: «جُبِلَتِ اَلْقُلُوبُ عَلَی حُبِّ مَنْ أَحْسَنَ إِلَیهَا وَ بُغْضِ مَنْ أَسَاءَ إِلَیهَا»؛(۲) «دل‌ها آن‌گونه آفریده شده اند که چون کسی درباره آن‌ها نیکی کند او را دوست می‌دارند و چون کسی نسبت به آن‌ها بدی کند او را دشمن می دارند».
در روایت می‌خوانیم: امام علی علیهالسلام می‌فرمایند: «مَن کرُمَت علَیهِ نَفسُهُ لَم یهِنْها بالمَعصیهِ»(۳)«هر که برای نفْس (شخصیت) خود احترام قائل باشد، آن را با معصیت، خوار نمی‌گرداند». عشق والدین به فرزندان و بذل محبت به آن‌ها، عزت نفسشان را افزایش می‌دهد و بالا رفتن عزت‌نفس در فرزندان منجر به این می‌شود که به ذلت ناهنجاری‌های اخلاقی تن ندهند. اگر خانواده فرزندش را بپذیرد و برای او ارزش قائل شود، فرزند دچار احساس خود کم بینی نمی‌شود و هرگز برای جبران این احساس سراغ کج روی نخواهد رفت. دخترها نیاز به دیده شدن دارند و ما به عنوان والدین باید با محبت فراوان به دخترمان او را بیش از همه ببینیم و مورد توجه قرار دهیم تا اقناع گردد.
حاصل سخن و نتیجه
دستورات اسلام مملو از امور اخلاقی است و وقتی خانواده‌ای خود را مقید به این دستورات بداند به راحتی می‌تواند اخلاق را در متن زندگی فردی و اجتماعی خویش وارد نماید و از آسیب‌پذیر بودن در امان بماند.
مشاهده کم حجابی از جانب دخترمان نباید منجر به طرد کردن او و فاصله گرفتن از ایشان باشد. کج خلقی و بد اخلاقی، گوشه و کنایه زدن و سرزنش کردن مداوم به خاطر این رفتار، فرزند ما را از ما دورتر می‌کند. اجازه دهیم فرزندمان هنوز هم در کنار ما احساس امنیت کند و لازمه‌اش این است که ارتباط خود را با او حفظ کنیم. قهر کردن و کم محلی و بی تفاوت بودن را هرگز امتحان نکنیم. یادمان باشد که ویژگی جلوه گری یکی از ویژگی‌های درونی زنان و دختران است که اگر در متن خانواده به‌درستی پاسخ داده نشود به شکل کم حجابی و بد حجابی و یا خدایی ناکرده بی‌عفتی در جامعه خود را نشان می‌دهد و دوره نوجوانی آغاز پررنگ شدن این ویژگی است. پس با رفتارهای خود عامل به انحراف کشیده شدن این ویژگی نباشیم. تبعیض بین فرزندان، بی‌احترامی به فرزند دختر، تحقیر و کم محبتی به او عامل اختلال در ویژگی، تبرج و خود نمایی است. پس از آن‌ها بپرهیزیم. روحیه عزتمندی و خود ارزشمندی را با احترام زیاد گذاشتن به دخترمان و سهیم کردن او در تصمیمات خانوادگی و مشورت کردن با او در برخی از مسائل بالا ببریم. اگر حس ارزشمندی برایش ایجاد شد، سراغ ضد ارزش‌ها نخواهد رفت.
کتاب هایی برای مطالعه بیشتر
1. تربیت فرزند، حبیب‌الله فرحزاد.
2. خانواده و تحول در تربیت، رضا فرهادیان.
3. نقش خانواده در پیشگیری از انحرافات، سیف‌الله نحوی.
پی‌نوشت‌ها:
1. محدث نوری، شیخ حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، ج۱۲، ص۲۰۱.
2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۴، ص۴۱۹.
3. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، محقق / مصحح: رجائی، سید مهدی، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ ق، ص۶۳۴.
بسم الله الرحمن الرحیم