چهار علم ضروری در تمام علوم اسلامی بعنوان پیش نیاز
اما چهار علم مورد نیاز درهمه رشته های علمی عبارت است از:
الف- تاریخ علم.
به عنوان مثال اگربخواهیم رشته عرفان اسلامی راتحصیل کنیم باید ابتدا تاریخ علم عرفان را بصورت عام از ابتدای پیدایش بشر در نظربگیریم و مطالعه کنیم ؛ تاریخ عرفان در ادیان آسمانی و غیرآسمانی در شرق و غرب عالم ؛ و بعد از آن وارد تاریخ عرفان در اسلام و جغرافیای جهان اسلام بشویم و فرق و نحله های آن و سیرتاریخی علم عرفان اسلامی وکتاب و دانشمندان مسلمان (منبع شناسی) آن آشنا شویم. تاریخ هجرت علما و دانشمندان و شکل گیری حوزه های علمی و امثال آن بسیار زیبا و در فهم ما از هر علمی موثراست. جالب اینکه الان ماموریت و مسافرت و فرصت مطالعاتی بعضی از کشورها را در شهر و کشورمان مشاهده می کنیم. چنین مطالعه ای ما را با طول تاریخ بشریت آشنا و جایگاه عرفان اسلامی را نشان می دهد و قطعه پازل عرفان اسلامی را در میان عرفان های دیگر مشخص و معین می کند. و باعث جلوگیری از غرور و افتخارهای کاذب خواهد شد. در بعضی موارد ما فکر می کنیم محور عالم عرفان در جهان هستیم و در حالیکه از تلاش ها و تفکرات و کتاب ها و دانشمندان عارف و اندیشه های مشابه آن بی خبریم. این موضوع در رشته های تخصصی و تطبیقی و تسلط به زیست های علمی گوناگون و آشنائی با تعدادی از زبانهای خارجی خودش را بیشتر نشان می دهد.
ب- فلسفه علم
منظور از فلسفه علم دانش های مضاف علم فلسفه نیست. بلکه بمعنای عام آن است. یعنی مثلا در عرفان اسلامی علت و چرائی پیدایش فلان مسئله عرفان اسلامی و شدت و ضعف و افول و صعود و استمرار و ناپدید شدن آن را بدانیم. متوجه شویم چرا در فلان قرن اینقدر درباره محبت و عشق کتاب نوشته شد. بسیاری از ریشه ها و چراهای مسائل رشته های علمی مبهم است که دانستن آن برای قضاوت و پیشرفت و عدم توسعه آن مسئله و آن علم تاثیرگذار است.
ج-روش علم
هر علمی از دهها روش برای طرحش استفاده می کند. امروز روش شناسی و متد شناسی و زبان شناسی و هرمنوتیک خودش علم مستقل شده است. لکن مقصود ما در اینجا این است که مثلا وقتی می خواهیم وارد رشته عرفان اسلام شناسی شویم ابتدا کتابی در باره روش شناسی علم و علوم بخوانیم و بعد بصورت خاص در باره روش شناسی عرفان اسلامی مطالعه کنیم. در تاریخ علم و فلسفه علم بصورت ترکیبی در باره روش های هر علمی می توانیم تحقیق کنیم. باید تحقیق کنیم کتاب اشارات نمط نهم ویا التمهید فی شرح رسالة قواعد التوحید مشهور به تمهید القواعد یا فصوص الحکم به چه روشی تالیف یافته است. و به چه روش یا روش هائی تحصیل و تدریس و تحقیق شود.( امروز در نظام آموزش جهان هزاران کتاب برای روش ها تالیف شده است.). اگراستاد و طلبه رشته عرفان اسلامی بدانند به چه روش هائی می توان تحصیل و تدریس و تحقیق کرد صرفه جوئی در وقت و اثر بخشی فوق العاده در تفاهم و مفاهمه این علم خواهد شد.
آیا علم عرفان که از منبع کشف و شهود استفاده می کند و یکی از چهار جهان بینی معتبر در سطح جهان می باشد روش آن با دیگر علوم به یک شکل است؟ قطعا با دیگر علوم متفاوت است. برای همین باید روش های هر علمی کشف گردد و مرتب از روش های جدید استفاده گردد. یک طاقه پارچه را به هزاران روش و مدل وسبک می شود درآورد و افراد متفاوت ازآن استفاده کنند. و این اتفاق در علوم اسلامی ما بسیارکمیاب است و بدان توجه جدی نمی شود.
د- معرفت شناسی.
در زمان معاصر قبل از ورود به هرعلمی بخصوص علوم اسلامی و اجتماعی و انسانی و نظری باید معرفت شناسی عام و خاص آن علم خوانده شود. امروز خود معرفت شناسی یک رشته علمی است و در تمام رشته ها باید کتاب خاص معرفت شناسی داشته باشیم.
مثل کتاب معرفت شناسی محمدرضا حسین زاده یا مثلا در عرفان اسلامی کتاب معرفت شناسی عرفانی سید حسین ابراهیمیان ؛ یا ماهیت معرفت عرفانی مسعود اسماعیلی.
وقتی این چهارعلم را درباره هرعلمی خواندیم بعد وارد آن رشته علمی شدیم ببینید چگونه آن علم خوب تحصیل و تدریس و تحقیق می شود.[1]
[1] . رسول ملکیان اصفهانی - شنبه ۱۴۰۱/۰۸/۰۷ | 13:26.
بسم الله الرحمن الرحیم