خلاصۀ رساله اوصاف بهشت وجهنم در قرآن وعرفان ؛

محمد ادیب نیا

این رساله در ابتدا دارای یک مقدمه می باشد که در پیرامون اصل معاد و ارتباط آن با توحید و نبوت و سپس به ارتباط معاد با انسان و انسان شناسی به بحث و بررسی پرداخته شده است و آنگاه به اهمیت اعتقاد به معاد و فواید ایمان به معاد و انواع دلایل وجود معاد و براهین آن ملاحظه شده است . و در ادامه به مسأله ی وقوع قیامت و حتمی و ضروری بودن آن از دیدگاه بزرگانی چون ملاصدرا و ابن عربی اشاراتی رفته و ذکری در محل و مکان بهشت و دوزخ و اشاره ای به عقاید باطنیون درباره ی بهشت و دوزخ بیان گشته است .

ودر خاتمه ی این مقدمه ی لازم نموداری تصویری از جایگاه بهشت و دوزخ و صراط و اعراف و عقبات هفت گانه ی دنیا و آخرت و درجات و مراحل و منازل آدمیان در این میان ترسیم شده است .

در بخش اول که اختصاص به بهشت دارد ، مباحثی چون بحث لغوی در معاجم مشهور و معتبر عربی و فارسی در کلمات جنت و فردوس و بهشت شده است و پس از آن تصویر قیامت و صیحه ی اسرافیل علیه السلام از زبان آیات الهی نشان داده شده و سپس در کتب تفاسیر عرفانی وارد گشته و صورتی از لحظه ی وقوع قیامت و بیان ساعت و ساحت حق و صراط و اصحاب یمیین و اصحاب شمال ازنظرگاه لطیف عرفانی از نوشتار عارفان ربانی – الهی مدد جسته و بیان شده است .

در ادامه بخش اول به مطا لبی همچون صراط وعقبات هفتگانه آن وشرح اعراف وتقسیمات بهشت وجهنم وموضوع فرقان آن وشماری از اوصاف جالب وشگفت انگیز بهشت وبهشتیان وتوصیفات بهشت از زبان حضرت علی علیه السلام ومسئله درهای بهشت وکلید مخصوص آن وعرض بهشت وطول آن تبریک ملائکه وسلام خداوند به بهشتیان و روشنایی بهشت و پوشیدنی های آن و گلها وعطرها و خاکها و گیاهان بهشت و نغمه ها و آوازهای بهشتی و دعوت ها و میهمانی های بهشتیان و خوردنی ها و آشا میدنی ها ی آنان و حوریان و زنان بهشت و چشمه های گوناگون آن وموضوع حوض کوثر وهمسایگان رسول خدا صلی الله علیه وآله وعلی علیه السلام وفرشها وکرسیها وظرفهای بهشت واز غرفه ها وکاخ ها وبناهای آن و منطقه دارالسلام بهشت وانواع نعمت ها ولذت های جسمانی و روحانی و درخت طوبی و لباس مخصوص بعضی از بهشتیان و درهای بهشت در تعابیر قرآنی وعرفانی وانواع جنات الهی از جنت ذات و جنت صفات وجنت وراثت وجنت افعال در تعابیر عرفانی و جنة المأوی و رضوان اکبر وروح و ریحان وجنة رضوان و درخت تقوی و چشمه ی صفا و دارالمتقین و دارالمشاهده و دارالمعاینه و تفاوت عابدان وعارفان و لباس تقوی و جامه شرک و بهشت وصال ودوستان خدا در بهشت ، کنار نهرها ی بهشت انهار و بهشت قصد و بهشت مقصود و روح و ریحان و سلام و چشمه های در حد اعتدال و شراب طهور و حور مقصور پرداخته شده است .

ودر ادامه آن در حقیقت حوض کوثر ودرجات معراج ومعراج رسول اکرم صلی اله علیه واله وسلم و مسأ لۀ  درخت آدمی و دعای آن از خواجه عبداله انصاری (ره) آورده شده است ودر خاتمه این بخش آیات عروس قرآنی و بهشت رحمان وموضوع دو بهشت زرّین و دو بهشت سیمین در آن ونیز آیات عروس قرآنی در اوصاف جنان با ترجۀ آیات مبارکۀ فرقانی بیان گشته است .

واما در بخش دوم که اختصاص به اوصاف جهنم در قرآن وعرفان دارد ، همچنان به سیاق قبلی به بحث و برسی پیرامون لغت دوزخ و کلمۀ جهنم با توجه  به معاجم معتبر ومشهوری چون لسان العرب ولغت نامۀ مرحوم دهخدا وفرهنگ فارسی مرحوم دکتر معین پرداخته شده است وآنگاه به مطالبی چون طبقات دوزخ در دین زردشت وعقاید دیگران اشاره شده است و به تناسب اشعاری ( ابیاتی )  را که شاعران متقدم در ذکر دوزخ ؛  شماری از عذابهای گوناگون اهل آن از جملۀ تاریکی جهنم و روشنایی اهل آن ومکان ضیق وتنگ جهنم و زنده بودن آن و شعور داشتن خود جهنم و درهای آن و طبقات گوناگون جهنم و موکلین آن و چهره و روی اهل جهنم و لباس جهنمیان و طعامهای آنان و تشنگی و گرسنگی در آن و نوع خوردنی ها وآشامیدنی های جهنم با توجه به آیات و روایات صحیح ذکر شده است .

در ادامه به انواع دوزخ در تعابیرعرفانی اشاراتی رفته است و اخباری از ابواب ودرکات جهنم و درخت نا پاک که حاصل سخن ناپاک است، و آتش دنیا و یا تکبر وغرور وعناد درآن بیان شده است .

در خاتمه این بخش شماری از آیات قرآن در وصف آلام روحی اهل دوزخ و شماری از آیات در وصف انواع عذابهای جسمانی و شماری از آیات قرآنی در اینکه بهشت و دوزخ الآن موجودند ؛ ذکر شده است .

در بخش پایانی این رساله فهرست اعلامی از اسماء و صفات قیامت در قرآن( اسم و صفت ) با شمارۀ آیات مربوط به آن بیان شده است .

و در انتهاء رساله به فهرست منابع و مآ خذ ی را که در نگارش و تنظیم سطور آن استناد نموده ام جهت اطلاع و بهرۀ بیشتر طالبان آن آورده شده است .

                               اللهم وفقنا وارحمنا و قنا عذاب النار وآخر دعوینا ان الحمد لله رب العالمین .
 

                                                                                         محمد ادیب نیا