حجيت سنت و سیره صحابه و آراء آنان

صحّت استناد به قول، فعل و تقرير صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)

حجيت سنت صحابه، به معناى صحت استناد به سلوك گفتارى و رفتارى صحابه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به عنوان منبعى براى شناخت احكام است.

سنت صحابه در نظر برخى از اهل سنت حجيت دارد. آنها براى اثبات ادعاى خود به ادله زير استناد نموده اند:

1. آيه (كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ)1 كه علاوه بر اثبات برترى امت محمد(صلى الله عليه وآله) بر ساير امت ها، دلالت مى كند بر اين كه آنها داراى راه و روش پسنديده هستند;

2. آيه (وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً)2 كه بر عدالت صحابه به طور مطلق دلالت مى كند;

3. رواياتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، از جمله:

أ) «تفترق امتى على ثلاث و سبعين فرقة كلها فى النار الا واحدة، قالوا: و من هى يا رسول الله؟ قال: ما انا عليه و اصحابى»;[3]

ب) «اصحابى مثل الملح لا يصلح الطعام الاّ به»،[4]

4. جمهور علما در مقام ترجيح، نظر صحابه را مقدم مى دارند;

[5]رواياتى كه بر لزوم دوستى با صحابه و پرهيز از دشمنى و كينه توزى نسبت به آنان دلالت مى كند

[1]آل عمران (3)، آيه 110

[2]بقرة (2)، آيه 143

[3]متقى، على بن حسام الدين، كنزالعمال، ج 1، ص 210

[4]همان، ج 1، ص 531

شاطبى، ابراهيم بن موسى، الموافقات فى اصول الشريعة، ج 4، جزء 2، ص 54.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 80.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 135.

حجيت سيره صحابه

صحّت استناد به سيره صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)

حجيت سيره صحابه، به معناى درستى تمسك به سيره صحابه براى استنباط احكام شرعى و لزوم عمل طبق آن است، كه لازمه آن منجّزيت در صورت مطابقت با واقع و معذّريت در صورت مخالفت با واقع مى باشد.

اصوليون امامى سيره صحابه را حجت نمى دانند، اما اصوليون اهل سنت در اين مورد اختلاف داشته و پنج نظريه از آنها نقل شده است:

1. برخى از آنان سيره صحابه را حجت مى دانند;

2. گروهى سيره صحابه را، اگر مخالف قياس باشد، حجت مى شمارند;

3. عده اى سيره ابوبكر و عمر را به دليل اين حديث منقول از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) كه فرمود: «اقتدوا بالَذَين من بعدى» حجت دانسته اند;

4. جمعى از آنان قول خلفاى راشدين را در صورتى كه در چيزى اتفاق نظر داشته باشند، حجت شمرده اند;

[5]برخى ديگر همانند «غزالى» همه نظريات ذكر شده درباره حجيت سيره صحابه را باطل دانسته اند

نيز ر.ك: سيره صحابه.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 439.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (84-80).

حجيت آراء و مذهب صحابى

صحّت استناد به آراى صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در استنباط حكم شرعى

حجيت مذهب صحابى، عبارت است از صحت استناد به آرا و فتاواى اصحاب پيامبر(صلى الله عليه وآله) به عنوان منبع شناخت احكام موضوعات، در مواردى كه نص يا اجماعى براى بيان حكم مسئله وجود نداشته باشد.

مذهب صحابى نزد علماى اماميه اعتبارى ندارد. در ميان علماى اهل سنت نيز پنج ديدگاه درباره آن وجود دارد:

1. جمعى معتقدند مذهب صحابى مطلقا حجيت دارد;

2. برخى آن را در صورت مخالفت با قياس حجت مى دانند;

3. بعضى فقط مذهب «ابو بكر» و «عمر» را حجت مى دانند;

4. عده اى فقط نظر خلفاى راشدين را در صورتى كه در مسئله اى با هم اتفاق نمايند حجت مى دانند;

5. «غزالى» مذهب صحابى را مطلقا حجت نمى داند[1]

[1]غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 1، ص 260

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 439.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 410.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 851.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 106.

نمله، عبدالكريم بن على بن محمد، الجامع لمسائل اصول الفقه، ص 380.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 360.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 198.