آدمی را آدمیت لازم است؛ عود را گر بو نباشد، هیزم است ...

مفهوم شناسی

علم مفهوم شناسی بررسی و تحقیق بر روی کلمات و ارتباط نزدیک و میانی و دور با دیگر کلمات است. در واقع تفسیر معنائی یک کلمه در ارتباط با معنای کلمات دیگر بصورت واحد ومنسجم معنا می یابد. درک این مطلب نیاز به کتابهائی دارد که آن را خوب توضیح و تفسیر داده باشد و همچنین نیاز به مهارت و هوش سرشاری دارد. امکانات سخت افزار و نرم افزار رایانه در این عصر کمک شایانی به ارتباط کلمات با همدیگر می کند.

رشته مفاهیم شناسی در خود غرب نیز پیشرفت لازم را نداشته است و کتابهای تدوین یافته دراین زمینه بسیار محدود می باشد. این علم را در گرایش رشته های مختلف ادبیات می توان یافت.

علم مفاهیم شناسی مثل ادبیات و منطق می باشد. یعنی ابزار فهم و تفسیر متن می باشد. اگر تا دیروز مفسر متن نیاز به کتاب لغت داشت؛ امروز مفسر قبل از تفسیر متون مهم و کلاسیک و بخصوص فرا بشری مثل کتاب وحیانی قرآن نیاز به کتاب مفاهیم شناسی دارد.

در زمان ما کلمه مفهوم از واژه های پرکاربرد است ولی کسی بدرستی درصدد تفسیر و تبیین آن برنیامده است.

مفهوم شناسی بررسی ارتباط کلمات با هم دیگر می باشد. در هرسطحی که تعریف شده است. وقتی کتاب قرآن را بررسی می کنیم یک کلمه را با تمام کلمات دیگر که در ارتباط می باشد را مد نظر قرار می دهیم. هر کلمه ای با بعضی کلمات قرابت خیلی نزدیک دارد و نسبت بهمدیگر تاثیر و تاثر دارند و با بعضی کلمات میانی و دورتر قرابت کمتر و خیلی کمتر دارد.

کلمات صرف نظر از قالبشان (ریشه و ظاهر کلمه و حروف) در عالم معنا با هم دیگر هم پوشانی؛ هم خانواده؛ تضاد؛ ترادف؛ و... دارند و در دل همدیگر هستند. هر کلمه برای خود عالمی دارد و جهانی را در خود جای داده است. هر کلمه حامل فرهنگ و تمدنی است و با خود تاریخی بهمراه دارد. برای فهمیدن هر متنی ابتدا باید به مفردات و کلمات آن جمله توجه داشت. کشش کلمات اعجاب برانگیزاست. اگر برای هر کلمه بخصوص در قرآن یک کتاب نوشته شود تعجب ندارد.

درعلم مفهوم شناسی باید توجه کرد وقتی یک کلمه را بررسی می کنیم باید تمام شبکه ارتباطی آن را بصورت واحد مد نظر داشته باشیم. باید در سراسر قرآن به آن با ذهن واحد ارتباط برقرار کنیم. بصورتی که تفسیر مفهومی کلمه در سراسر قرآن بوی توحید را بدهد.

ما این علم مفهوم شناسی را در قرآن مفاهیم شناسی نام گذاری کردیم بخاطر اینکه هر کلمه ای در درون و بیرون خود دارای مفهوم های متفاوتی است. و وقتی اینها با هم و در ارتباط با کلمات دیگر سنجش گردد، معانی متکثری را تولید می کنند.

علم مفهوم شناسی را باید در گرایش های رشته علوم ادبیات و علم اصول و منطق جستجو کرد و بدست آورد. لکن پایگاه اصلی مفهوم شناسی در علوم ادبیات می باشد. شاید این علم از علم ادبیات به علم اصول و علم منطق رفته باشد؛ و یا صحیح تر اینکه بگوئیم زوایه دید به یک مسئله در سه علم می باشد.[1]

والحمد لله رب العالمین علی کل حال

[1] . وبگاه آثار علمی رسول ملکیان اصفهانی.